Fiodor Dostojewski - "Wspomnienia z martwego domu"

Tytuł: Wspomnienia z martwego domu

Autor: Fiodor Dostojewski

Wydawnictwo: Wydawnictwo MG

Rok wydania: 2017

Liczba stron: 224

Opis:

„Wspomnienia z martwego domu” to najbardziej osobiste dzieło Fiodora Dostojewskiego. W 1849 roku Dostojewski za przynależność do Koła Pietraszewskiego został skazany na karę śmierci przez rozstrzelanie. W ostatniej chwili car odwołał tę karę i zamienił ją na więzienie połączone z ciężkimi robotami. Pisarz przebywał na katordze cztery lata, a doświadczenia zebrane w tym okresie pozwoliły mu przedstawić w powieści obraz życia w syberyjskim więzieniu.

Swoje wspomnienia Dostojewski wkłada w usta szlachcica skazanego za zabójstwo żony na dziesięć lat ciężkich robót. Opisuje zwyczaje panujące na katordze, relacje między współwięźniami, ich historie, zachowania, postawy i charaktery, przedstawia różne fragmenty katorżniczego życia (pobyty w szpitalu, handel wódką, święta, kary cielesne, zachowanie przełożonych, roboty) i wiele sylwetek skazańców. Są pośród nich ludzie dobrzy, wartościowi, z którymi nawiązuje przyjaźnie. Jednak większość katorżników to ludzie ponurzy, dumni, ambitni, zawistni, źli i złośliwi. Awantury, kradzieże i bójki są na porządku dziennym, atmosfera moralna panująca w barakach jest trudna do zniesienia. Większość skazańców pochodzi ze stanu chłopskiego, do byłego „pana” odnoszą się niekiedy z nienawiścią, Aleksandrowi Pietrowiczowi jako byłemu szlachcicowi jest na katordze wyjątkowo ciężko, wrogość większości współwięźniów i samotność – to uczucia szczególnie doskwierające mu podczas pierwszych miesięcy pobytu w więzieniu.

Recenzja:

Kto mnie zna, ten wie, jak bardzo lubię Dostojewskiego. Ucieszyłam się niezmiernie, gdy w zapowiedziach Wydawnictwa MG zobaczyłam Wspomnienia z martwego domu, również dlatego, że do tej pory była to jedna z niewielu pozycji autora, których jeszcze nie przeczytałam. Przymierzałam się do tego od dawna i oto nadszedł ten moment… i Dostojewski po raz pierwszy mnie rozczarował.

Jak możemy przeczytać na okładce, w 1849 roku Dostojewski został skazany na śmierć przez rozstrzelanie. Dosłownie w ostatniej chwili uratował go posłaniec, który przyniósł wiadomość o zmianie wyroku cara. Tym sposobem autor trafił na katorgę, gdzie spędził cztery lata. Swoje doświadczenia opisał, ale wiele lat później i nie zdecydował się na pisanie we własnym imieniu. Narratorem Wspomnień uczynił Aleksandra Piotrowicza, szlachcica skazanego na dziesięć lat ciężki robót za zabójstwo własnej żony.

Długo czytałam tę książkę i do samego końca nie mogłam się w nią wgryźć. Nie ma w niej żadnej fabuły, są za to historie poszczególnych współwięźniów, ale opowiadane w sposób urywkowy, jest też szczegółowo odmalowany obraz życia na katordze. Dostojewski swoim zwyczajem bawił się w psychologa i nawet w tak trudnych warunkach chętnie obserwował więźniów, próbował analizować ich zachowanie, prześwietlać ich duszę. Nie znalazłam jednak we Wspomnieniach żadnego barwnego portretu na miarę Lwa Nikołajewicza Myszkina czy Rodiona Raskolnikowa. Swoją drogą narrator przez cały czas wyraźnie stawiał granice między sobą a resztą więźniów – on był ze szlachty, oni z pospólstwa. Choć niejednokrotnie narzekał, że więźniowie mieli mu to za złe i doświadczał z tego powodu nieprzyjemności, jakoś nie starał się tego zmienić, nie próbował też zaprzyjaźnić się z innymi szlachcicami i coś mi mówi, że to z powodu jego niesławnej niechęci do Polaków (bo tak się złożyło, że było razem z nim na katordze kilku Polaków szlacheckiego urodzenia).

Chociaż autora skazano na ciężkie roboty, nie przepracowywał się za bardzo. Więźniom wymyślano prace raczej dlatego, żeby dać im jakieś zajęcie niż dlatego, że faktycznie była jakaś niecierpiąca zwłoki robota. Sam narrator pisał, że jego jako szlachcica przeznaczano zawsze do prostych i lekkich prac.

Szczerze powiedziawszy opis katorgi Dostojewskiego blednie przy Innym świecie Grudzińskiego (który swoją drogą inspirował się właśnie Wspomnieniami) czy Gułagu Sołżenicyna. Tutaj największą karą dla więźniów było siedzenie na kupie i ciągły brak jakiejkolwiek prywatności, przy jednoczesnej dojmującej samotności. Niewątpliwie jest to ciekawa literatura faktu, dzięki której możemy dowiedzieć się, jak wyglądała katorga w Związku Radzieckim, ale to tyle. Piszę to z przykrością, jednak tym razem Dostojewski nie zrobił na mnie wrażenia. Nie odradzam wam tej książki, bo jeśli interesuje was historia, to świetny dokument, który jak najbardziej może skłonić do myślenia („Człowiek to istota, która się do wszystkiego przyzwyczai”), ale moją ulubioną lekturą Dostojewskiego Wspomnienia z martwego domu na pewno nie zostaną.

Za książkę dziękuję Wydawnictwu MG

PS A na marginesie jeszcze kilka słów o przewagach twardej okładki nad miękką. Mój biedny egzemplarz skończył pod kołami roweru (nie dlatego, że tak słabo mi szło czytanie, to był przypadek) i wyszedł z tego w jednym kawałku. W zasadzie dopiero jak mu się lepiej przyjrzy, można zauważyć, że jest trochę „nadwyrężony”. Także tak, książki w twardej okładce mogą być ciężkie, ale ich wytrzymałość jest godna podziwu :D