Miron Białoszewski - "Pamiętnik z powstania warszawskiego"

Tytuł: Pamiętnik z powstania warszawskiego

Autor: Miron Białoszewski

Wydawnictwo: Państwowy Instytut Wydawniczy

Rok wydania: 2007 (pierwsze wydanie: 1970)

Liczba stron: 244

Opis:

Uderzający swoją odrębnością na tle bogatej literatury wspomnieniowej zapis doświadczeń człowieka nie zaangażowanego bezpośrednio w zmagania wojenne, przeżywającego dni powstania wśród ludności cywilnej. Jest to relacja z powszedniej egzystencji piwnicznej, ze świata schronów, podwórek, ukrytych przejść i kanałów, z codziennej krzątaniny wokół zaspokajania elementarnych potrzeb życiowych w atmosferze ciągłego zagrożenia i lęku. Narracja utworu ukształtowana jest na wzór opowiadania ustnego, z jego naturalną dygresyjnością, swobodnym biegiem skojarzeń, uzupełnianiem i poprawianiem opowieści oraz potocznością wypowiedzi.

Recenzja:

Miron Białoszewski był przede wszystkim poetą. Charakterystycznymi cechami jego twórczości są zabawy z językiem i całkowity brak zainteresowania polityką. Autor napisał jednak jeden polityczny utwór – i był nim Pamiętnik z powstania warszawskiego.

Białoszewski urodził się w Warszawie i tam też zmarł. 1 sierpnia 1944 znajdował się na ulicy Chłodnej ­ – tam zastał go wybuch powstania. Po latach często o nim opowiadał, aż w końcu – 23 lata później – rozpoczął prace nad spisaniem swoich wspomnień. Fama głosi, że je nagrywał, a potem przepisywał. Znajduje to odzwierciedlenie w tekście – wspomnienia Białoszewskiego są nieco chaotyczne, nie skupiają się na linearnym opisie zdarzeń, raczej punktem wyjścia są obrazy, które utkwiły mu w głowie. Jednocześnie ze zdumiewającą wręcz dokładnością opisuje topografię miasta i nieustannie wymienia nazwy ulic, po których „latał”. Dla osoby, która kompletnie nie orientuje się w Warszawie, może to być nieco męczące, dlatego przydałoby się wydanie z mapką.

Również język jest charakterystyczny dla Białoszewskiego – oddaje klimat powstania, rejestruje wiernie rozmowy i ich język. Autor zamieszcza też teksty piosenek (na tyle, na ile je zapamiętał), które śpiewali ukrywający się w piwnicach ludzie. Zdania często są krótkie, urywane, oddające atmosferę ciągłego strachu, ciągłej ucieczki, niepewności. Mimo że Pamiętnik ma niewiele stron, czyta się go powoli – po części z powodu tego, o czym napisałam wyżej, a po części dlatego, że czasem nagromadzenie wstrząsających obrazów bywa zbyt duże, by czytać tę książkę jak gdyby nigdy nic.

Autor spędził powstanie jako cywil i z takiej perspektywy je nam przedstawił. Zrobił to bez żadnego ubarwiania – w sposób wręcz naturalistyczny opisał trudną codzienność osób, które przy akompaniamencie ciągłych strzałów i odgłosów bombardowania musiały zatroszczyć się o takie rzeczy, jak zdobycie jedzenia czy znalezienie miejsca, w którym będzie można się wypróżnić. Białoszewski bez żenady pisze o takich sprawach – o wyprawach po jedzenie, o wszach, które pojawiły się w pewnym momencie i nie dawały ludziom spokoju, o trupach, których nie miał kto pogrzebać. Jego książka zarówno tuż po wydaniu, jaki i później wzbudzała kontrowersje. Tak bardzo chcemy być dumni z tego powstania, a tymczasem Białoszewski pokazuje, że nie mamy z czego. Tak naprawdę to króciutka książeczka, ale potrafi wstrząsnąć czytelnikiem.  I każe się zastanowić, czy było warto – niezliczona ilość osób poniosła zupełnie bezsensowną śmierć, a z miasta została kupa gruzów. W imię czego zapłaciliśmy tę cenę?

Warto sięgnąć po tę książkę, bo to świadectwo osoby, która przeżyła powstanie i potrafiła opisać je tak, jak wyglądało – bez patosu, bez koloryzowania. Przeczytajcie.